علت تأخیر در فرج چیست؟

فهم درست معنای انتظار که آیا به معنی مترصد بودن است یا حرکت، به جواب درست این سؤال وابسته است. در این جا دو دیدگاه مطرح است:
دیدگاه نخست:
اگر سبب تأخیر در فرج وظهور امام عصر(عج) وانقلاب جهانی فراگیر او را این بدانیم که زمین تا از ظلم وجور پر نشده است، آن حضرت ظهور نخواهد کرد، به ناچار «انتظار» می‏باید به معنی «مترصد بودن» باشد. از طرفی به بداهت اسلام [می‏دانیم که‏] دامن زدن به ظلم وجور وگسترش بیشتر دامنه آن جایز نخواهد بود.
[از طرف دیگر] درست نیست که به مقابله با ظلم برخیزیم؛ زیرا چنین مقابله‏ای دوره غیبت را طولانی‏تر می‏سازد. پس به ناچار باید منتظر بمانیم تا ظلم وجور در زندگی سیاسی، اقتصادی، نظامی وقضایی ما به حدّ کمال برسد چنان که کره زمین از ظلمت ظلم پر شود تا امام (علیه‏السّلام) ظهور کند وانقلاب خود را علیه ظالمان ودر حمایت مظلومان علنی سازد.
دیدگاه دوم:
اگر سبب تأخیر در فرج، عدم وجود یارانی باشد که جامعه و[در گستره‏ای وسیع‏تر] دنیا را برای ظهور امام وقیام فراگیر وی آماده سازند وپشتیبان وتکیه‏گاه انقلاب امام تلقّی شوند، مسأله فرق می‏کند.
از این رو چاره‏ای جز اقدام وتجهیز وآمادگی وامر به معروف ونهی از منکر به منظور برپایی اقتدار حق بر زمین وحصول فرج به سبب ظهور امام (عج) نیست. در نتیجه، انتظار به معنای «مترصد» بودن نخواهد بود. بلکه به معنای حرکت، اقدام وجهاد برای برپایی اقتدار حق بر زمین است؛ یعنی، مفهومی که مهیّاسازی زمین برای ظهور امام وقیام جهانی او را طلب می‏کند.
بنابر چنین برداشتی از ظهور امام (علیه‏السّلام) وظهور فرج به دست وی، معنای انتظار نیز از جهت مثبت ومنفی، میان «مترصّد بودن» و«حرکت» در نوسان خواهد بود.
هم‏اکنون برای رسیدن به جواب صحیح، به بررسی این مسأله خواهیم پرداخت:

نقد نظریه نخست‏:
1- «پر شدن زمین از ظلم وجور» به معنای خشکیدن چشمه توحید وعدل در زمین نیست؛ چنان که مکانی برای پرستش خدا توسط مردم باقی نماند! چنین چیزی محال وخلاف سنّت‏های الهی است. بلکه معنای این کلمه طغیان وسرکشی قدرت باطل بر ضدّ حق در نبرد دایمی میان حق وباطل است.
2- امکان ندارد ظلم وطغیان قدرت باطل بر ضد حق بیشتر از آن چیزی باشد که هم‏اکنون هست. امروزه ظلم به بدترین وجهی سراسر زمین را فراگرفته است. آنچه در منطقه بالکان توسّط صرب‏ها بر ضد مسلمانان بوسنی وهرزگوین گذشت در تاریخ ظلم وارعاب کم‏تر نظیر داشته است. صرب‏ها بارها شکم زنان آبستن را پاره کردند وجنین‏ها را بیرون کشیدند. کودکان را به قتل رساندند وسر بریدند وبا سرهای بریده پیش چشم پدران ومادرانشان توپ بازی کردند.
در «چچن» کودکان را سر بریدند وگوشت تنشان را طعمه خوکان ساختند. ستمی که کمونیست‏ها در دوره حکومت کمونیستی بر مسلمانان آسیای میانه روا داشته‏اند، چنان است که لرزه بر اندام انسان می‏اندازد.
کنجه‏های وحشیانه‏ای که بر مسلمانان زندانی در زندان‏های اسرائیل اعمال می‏شود، از محدوده بیان بیرون است. برتر وبالاتر از همه این‏ها، ظلم وتصفیه ونابودی وشکنجه وزندانی است که در عراق بر مؤمنان به دست پلیس بعثی صدامی در جریان بوده وهست که هیچ تعبیری از توصیف آن بر نمی‏آید...
آنچه در گوشه گوشه دنیای اسلام بر مسلمانان - تقریباً در تمام مناطق - می‏رود، بسیار وحشتناک وفراتر از ظلم وستم و«پر شدن زمین از ظلم وجور» است، ولی کمتر دیده شده که افکار عمومی جهان نسبت به این ظلمِ وحشتناک اعتراضی داشته باشند. این بی‏تفاوتی از همه بدتر وزشت‏تر ونشانه انحطاط وجدان اخلاقی در جامعه جهانی وفرهنگ مادّی بشر معاصر است.
انحطاط وجدان اخلاقی، نمودِ خطری است در تاریخ انسان که پیوسته سقوط فرهنگی را در پی خواهد داشت وقرآن از آن به «هلاک امّت‏ها» تعبیر می‏کند.
«وجدان» نیاز اصلی واساسی انسان است. همان گونه که انسان بدون «امنیت»، وبدون «بهداشت ودرمان» وبدون «غذا» و«نظام سیاسی» و«علم [وفن‏آوری‏]» قادر به ادامه زندگی نیست به همان سان بدون وجدان، قادر به ادامه حیات نیست، وهرگاه سرچشمه‏های وجدان بخشکد، سقوط فرهنگی نتیجه طبیعی این حالت خواهد بود. [وبه تعبیر قرآن]پس از سقوط نیز قانون «استبدال»، «تبدیل» و«ارث» بر زندگی بشر حاکم خواهد بود، واین، همان حالت قیام جهانی امام عصر (علیه‏السّلام) وبرپایی دولت جهانی وفراگیر اوست.

3- غیبت امام (علیه‏السّلام) به سبب طغیان شرّ وظلم وفساد بوده است واگر چنین نبود، امام (علیه‏السّلام) غایب نمی‏شد، بنابراین، چگونه طغیان ظلم وفساد سبب ظهور امام (علیه‏السّلام) وخروج او از پرده غیبت خواهد بود؟!
4- برخلاف نظر برخی، گرایش دنیای امروز به سمت سقوط نظام‏های سیاسی، نظامی واقتصادی ستمگر است. همه ما چگونگی سقوط اتحاد شوروی را در ظرف چند ماه شاهد بوده‏ایم. مَثَل چنین کشورهایی مَثَل بنایی توخالی است که از داخل پوسیده شده وکسی قادر به نگهداری آن از سقوط نیست.
طوفان تغییر هم‏اکنون در امریکا - یعنی ابرقدرت دنیا - وزیدن گرفته واین کشور را در بُعد اقتصادی، امنیتی، اخلاقی ومقبولیّت دچار زلزله‏های سخت ودرهم کوبنده‏ای کرده است. [1] .
نظام جاهلی امروز، شمارش معکوس سقوط وفروپاشی خود را شروع کرده است؛ بنابراین از چنین نظامی چگونه انتظار قدرت وجنگ ووحشیگری بیشتری داشته باشیم؟!
5- به علاوه، آنچه در نصوص غیبت دیده می‏شود این است که:

«[امام عصر (علیه‏السّلام)] زمین را از عدل وداد پر می‏کند، چنان که از ظلم وجور پر شده است، [2]  نه بعد از آن که از ظلم وجور پر شده باشد.» [3] .
معنای آن، این نیست که امام (علیه‏السّلام) منتظر بماند تا ظلم وفساد بیشتر از آن چیزی که هم‏اکنون هست، بشود. بلکه معنای روایت این است که امام (علیه‏السّلام) هنگامی که ظهور می‏کند، زمین را از عدل وداد پر می‏سازد وبا ظلم وفساد در جامعه مبارزه می‏کند، تا جایی که جامعه بشری از ظلم وفساد پاک شود؛ چنان که در گذشته از ظلم وفساد پر بوده است.
اعمش از ابی وائل روایت کرده که امیرمؤمنان (علیه‏السّلام) درباره حضرت مهدی(عج) فرموده است:

«یخرج علی حینِ غفلة من النّاس واِماتةٍ من الحقِّ واظهار من الجور، یفرح لخروجه اَهْلُ السَّماءِ وسکّانها، وَیَمْلأ الارض عدلاً کما مُلِئَتْ ظلماً وجَوْراً» [4] .
«در هنگامه غفلت مردم، نابودی حق وآشکاری ظلم، [امام (علیه‏السّلام)]خروج می‏کند. به سبب این خروج، اهل آسمان وساکنان آن شادمان می‏شوند وزمین را از عدل وداد پر کند؛ چنان که از ظلم وجور پر شده باشد.»

در روایت دیگری است:
«یَمْلَاءُ الارضَ عدلاً وَقِسْطاً، کما مُلِئَتْ جوراً وظلماً» یا «بَعْدَ ما مُلِئَتْ ظُلْماً وَجوراً». [5] .
«زمین را از عدل وقسط پر کند، چنان که از ظلم وجور پر شده است» یا «بعد از آن که از ظلم وجور پر شده است.»
به نظر من معنی جمله «پر شدن زمین از ظلم وجور» این است که ظلم وجور چنان زیاد شود که مردم از آن فریاد وفغان بردارند؛ ظلم نقاب تبلیغاتی خود را - که نزد مردم خوب جلوه می‏کرد - فروافکند وچهره حقیقی‏اش را آشکار سازد؛ این تشکیلات ونظام‏ها در تحقّق رفاه وآسایش وامنیّت که به مردم وعده می‏داده‏اند شکست بخورند؛ پس از این شکست‏های گسترده است که مردم در جستجوی نظام الهی‏ای که آنان را از این ناکامی‏ها برهاند به حرکت در می‏آیند ورهبری ربّانی را می‏جویند که دست‏شان را بگیرد وبه سوی خدای تعالی رهنمونشان سازد.
این شکست‏های پی در پی هم‏اکنون در زندگی مردم یکی پس از دیگری رخ نموده است. بزرگ‏ترین آن با سقوط اتحاد جماهیر شوروی تحقق یافته ودر سال‏های اخیر آشوب‏های تندی امریکا را به لرزه نشانده است. هر کدام از این ناکامی‏ها مردم را به سوی نظام الهی ورهبر ربّانیِ نجات‏بخش سوق می‏دهد.
تا این جا به طور فشرده نظریه نخست علل تأخیر فرج امام عصر (علیه‏السّلام) را مورد نقد قرار داده‏ایم. در شماره بعد این مطلب، بحث خود را در باب نظریه دوم پی می گیریم.
1-  انفجارهای 11 سپتامبر سال جاری (2001م) در برجهای 110 طبقه سازمان تجارت جهانی و وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) در نیویورک نمونه آشکار این زلزله های سخت است.
2-   یملأ الأرض عدلاً کما ملئت ظلماً و جوراً.
3-   بعدَ أن مُلِئت ظُلماً و جوراً.
4-   بحارالأنوار مجلسی، ج51، ص120.
5-   منتخب الآثار، ص162.